Xülasə
Tədqiqatda Azərbaycanın xarici siyasəti və ixrac etdiyi məhsulların analizi aparılmışdır. Bu analiz 2010-2022-ci illəri əhatə edir. Pandemiyanın Azərbaycanın iqtisadiyyatına vurduğu zərbələr, pandemiyadan əvvəl və sonra ölkənin əsas idxal və ixrac olunan məhsul portfelində baş verən dəyişikliklər də məqalənin əsas təhlil istiqamətlərinə aiddir. Cədvəllər üzrə Azərbaycanda malların 2021-ci ildə əsas ixrac istiqamətləri, xarici ticarət dövriyyəsinin dinamikasını, idxal-ixrac üzrə 2022-ci ilin 8 ayı və idxal olunan məhsulların analizi aparılmış, qrafik üzrə isə ölkənin xarici ticarət üzrə ümumi vəziyyəti göstərilmişdir. Nəticə olaraq iqtisadiyyatı keçid dövrünü yaşayan bir ölkə üçün bu çətinliklər qaçılmazdır. Lakin bir sıra araşdırmalar göstərir ki, bütövlükdə Azərbaycanda gömrük sisteminin inkişafı yaxın gələcəkdə özünü büruzə verəcək.
Açar sözlər: Azərbaycan ixrac olunan məhsulları, Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsi, Azərbaycana idxal olunan məhsullar, Azərbaycannın ixraca dəstək dövlət siyasəti
Giriş
Son zamanlarda Azərbaycanda xarici ticarəti, ixrac məhsullarını araşdırmaq lazımdır. Pandemiya ilə əlaqədar iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində yaranan problemlər xarici ticarətə də öz təsirini göstərmişdir. Pandemiya zamanı biznesdə və iqtisadiyyatda artan qeyri-müəyyənliklər əsas ticarət tərəfdaşlarının iqtisadiyyatlarının daralmasına və potensial sifarişlərin azalmasına səbəb olmuşdur. Nəticədə xarici ticarət dövriyyəsi həcm və dəyər baxımından azalmışdır. Yaranmış vəziyyətə operativ reaksiya verən Azərbaycan hökuməti qeyri-neft ixracının azalmasının qarşısını almaq üçün stimullaşdırıcı və dəstəkləyici tədbirlər görmüşdür.
Qloballaşma müasir dövrün obyektiv inkişafı prosesidir. Qloballaşma prosesləri çoxşaxəli, mürəkkəb və ziddiyyətlidir. Məhz buna görə də qloballaşma prosesləri həm əməkdaşlığı, həm də sərt rəqabət şəraitində olan çoxsaylı problemləri birləşdirir. Bu səbəbdən də obyektiv və subyektiv amillərlə şərtlənən qlobal bazarda üstünlük əldə etmək asan deyil. Məhz buna görə də qlobal proseslərdə ölkələr, şirkətlər, ittifaqlar arasında iqtisadi maraqların düzgün əlaqələndirilməsi, gəlir və risklərin birləşməsi, rəqabətqabiliyyətli istehsalın potensial səviyyəsi, iqtisadi məlumatların açıqlığı vacibdir. Hazırda Azərbaycan məhsulları “Made in Azerbaijan” brendi ilə dünya bazarlarına çıxarılır. Bu məqsədlə bir çox ölkələrdə müxtəlif ölkə proqramları, layihələri, ixrac tarifləri üzrə endirimlər var. Ölkənin xarici bazarlara ixracı nə qədər çox olarsa, iqtisadiyyat bir o qədər sabitləşir və məzənnə daha da dəyər qazanır. Şirkət daxili bazar, hər şeylə təmin edildikdən sonra xarici bazarlara çıxmağa çalışır və dövlət bu şirkətlərə hər cür şərait yaradır. Çünki bu şirkətlər ixrac məhsullarına vergi verir və ölkəyə valyuta idxal edir.
- Azərbaycanın idxal-ixrac əməliyyatları: təhlil və qiymətləndirmə
İnnovativ həllərin tətbiqindən azad ticarət sazişlərinin bağlanmasına qədər tədbirlərin həyata keçirilməsi beynəlxalq təcrübədə istifadə olunan səmərəli addımlardır. Həmçinin biznes mühitinin liberallaşdırılması və ixracatçılar arasında rəqabətin təmin edilməsi pandemiyadan sonrakı dövrdə ixracın şaxələndirilməsinə töhfə verəcək. İxracda kiçik və orta müəssisələrin payının artırılması üçün ucuz maliyyə resurslarına çıxışın təmin edilməsi, ixracyönümlü kreditlərin və müxtəlif dəstək tədbirlərinin (beynəlxalq keyfiyyət standartlarının tətbiqi, elmi-tədqiqat və inkişaf xərcləri) verilməsi ixracın diversifikasiyasında məhsulların çeşidini genişləndirəcək [3].
Cədvəl 1.2021-ci ildə Azərbaycandan malların əsas ixrac istiqamətləri:
| milyard ABŞ dolları | ||||
| Ölkələr | 2011 | 2015 | 2020 | 2021 |
| İtaliya | 99.5 | 134,4 | 968,2 | 9,24 |
| Türkiyə | 170893.7 | 1477256.7 | 2597747 | 2,81 |
| Rusiya | 1187357.1 | 417755.1 | 99.5 | 920 |
| İsrail | 817575.1 | 801533.4 | 437500.1 | 898 |
| Xorvatiya | 787168.9 | 199208.6 | 470818.9 | 751 |
| Gürcüstan | 535309 | 496196.8 | 461909.4 | 661 |
| Almaniya | 523363.9 | 1223961.8 | 234109.3 | 650 |
| Hindistan | 366848.4 | 270235.1 | 456784.5 | 594 |
| Portuqaliya | 324860 | 368874.4 | 239779.1 | 587 |
| Tunis | – | 291,730.1 | 312,287.7 | 577 |
Mənbə: https://trendeconomy.ru/data/h2/Azerbaijan/TOTAL,2019
Cədvəldən göründüyü kimi bəzi ölkələrlə ixracda artma və azalma olmuşdur.Məsələn İtaliyada 2015 və 2020-ci il arasında arım müşahidə olunmuş,İsraillə ixracda isə əksinə azalma müşahidə olunmuşdur.
Cədvəl 2. Xarici ticarət dövriyyəsinin dinamikası
| İllər | Milyon ABŞ dolları ilə | % ilə | ||
| idxal | ixrac | idxal | ixrac | |
| 2011 | 26,570.9 | 16,814.9 | 103.9 | 145.3 |
| 2015 | 12,729.1 | 3,512.4 | 104.3 | 99.5 |
| 2016 | 13,457.6 | 4,968.5 | 112.9 | 89.6 |
| 2017 | 15,320.0 | 6,536.7 | 85.2 | 83.8 |
| 2018 | 19,489.1 | 8,023.2 | 96.1 | 100.2 |
| 2019 | 19,635.2 | 5,967.7 | 96.8 | 93.5 |
| 2020 | 13,732.6 | 3,000.6 | 72.7 | 64.0 |
| 2021 | 22,206.7 | 10,500.9 | 87.2 | 90.0 |
| 2021-ci ildə 2011 ilə nisbətən, % | 83,6 | 62,4 | 83,9 | 61,9 |
| 2021-ci ildə 2020 ilə nisbətən, % | 161,7 | 35,0 | 119,9 | 140,6 |
Mənbə: https://stat.gov.az/source/trade/
Cədvəldən göründüyü kimi, 2011-ci ildə idxal və ixrac yüksək həddə çatmış,2012-2020-ci illərdə azalma baş vermiş, 2021-ci ildə isə artım müşahidə olunmuşdur.
Daha rəqabətqabiliyyətli ixracı təmin etmək üçün ucuz və keyfiyyətli xammal komponentlərinə ehtiyac var. Statistikaya əsasən, 2020-ci ildə Azərbaycanda idxal olunan malların çeşidi 2015-ci illə müqayisədə 20,6% artıb.
İxrac əməliyyatlarında neft sektorunun payı 2709-2715 əmtəə mövqeyindən ibarətdir. Xam neftin üstünlük təşkil etdiyi neft-qaz sektorunun aşağı şaxələndirilməsini nəzərə alaraq, ixrac olunan malların çeşidi 12,3% artıb. Dünya ticarətində, eləcə də Azərbaycanın xarici ticarətində liberallaşdırma siyasətinin fəlsəfəsi təkcə istehlakçıların daha ucuz məhsullara çıxışını artırmaq deyil, həm də makroiqtisadi inkişafı təmin etmək üçün ixracın həcmini və dəyərini artırmaqdan ibarətdir [1].
Covid-19 pandemiyası zamanı ixrac portfelindəki mal və məhsulların çeşidinin 2,5 faiz azalması xarici sifarişlərin azalması ilə əlaqədar olub. 2017-2019-cu illərin statistikasına və 2020-ci ilin rüblük yekunlarına əsasən, qeyri-neft ixracında qeyri-neft ixrac səbətində yer alan 9 aparıcı məhsul üstünlük təşkil edir. 2017-ci ildən etibarən 9 aparıcı məhsulun tərkibində ixrac səbətinin 0,2-0,3 faizi intervalında minimal dəyişikliklər və bu malların ixracda payının təxminən 50 faiz dəyişməsi ixracın yüksək konsentrasiyasını sübut edir.
Cədvəl 3. İdxal-ixrac 2022 8 ayı
| Malın adı | Statistik dəyər | 2022-ci ilin ilk 8 ayının ixracınn nisbətən %-lə | 2022-ci ilin ilk 8 ayının qeyri-neft sektoru üzrə ixracınn nisbətən %-lə |
| AZN | |||
| İxrac –cəmi | 26244574.08 | 100.00 | – |
| Neft-qaz məhsullarına daxil olan mallar üzrə | 24359107.44 | 92.82 | – |
| Bitumlu süxurlardan alınmış xam neft | 13724 349.31 | 52.29 | – |
| Xam neft və neft mıhsulları | 264179.07 | 1.01 | – |
| Təbii qaz | 10317686.45 | 39.31 | – |
| Neft koksu | 23050.48 | 0.09 | – |
| Neft bitumu | 25297.69 | 0.10 | – |
| Digərləri | 4.544.44 | 0.02 | – |
| %% | |||
| Neft-qaz sektoruna daxil olmayan mallar üzrə | 1855266.63 | 7.18 | 100.00 |
| Meyvə-tərəvəz | 408242.30 | 1.56 | 21.65 |
| Kartof | 35085.75 | 0.13 | 1.86 |
| Tomat | 134228.94 | 0.51 | 7.12 |
| Meşə fındığı | 62964.75 | 0.24 | 3.34 |
| Alma | 18265.88 | 0.07 | 0.97 |
| Xurma | 29669.59 | 0.11 | 1.57 |
| Nar | 2424.00 | 0.01 | 0.13 |
| İdxal olunan Malın adı | Statistik dəyər | 2022-ci ilin ilk 8 ayının idxalına nisbətən %-lə |
| AZN | ||
| Ət | 45495.85 | 0.51 |
| Süd | 11.242.04 | 0.13 |
| Kərə yağı | 74167.39 | 0.84 |
| Meyvə, tərəvəz | 151.194.49 | 1.70 |
| Çay | 48204.47 | 0.54 |
| Buğda | 193478.08 | 2.18 |
| Arpa | 353.28 | 0.00 |
| Qarğıdalı | 18.185.66 | 0.21 |
| Düyü | 34861.23 | 0.39 |
| Bitki və heyvan mənşəli yağlar | 1721055.33 | 1.94 |
| Tütün | 63172.70 | 0.71 |
| Əczaçılıq | 432151.98 | 4.87 |
| Gübrələr | 45417.32 | |
Mənbə: https://marja.az/92502/azerbaycanin-en-cox-ixrac-ve-idxal-etdiyi-mallar-siyahi
Tarixi statistik məlumatlara görə, pandemiyanın təsirlərinə baxmayaraq, ixracda yüksək paya malik az sayda mallar minimal dəyişikliklərə məruz qalıb. Tədqiqatın əsas problemi ixrac səbətindəki malların yalnız kiçik bir hissəsinin ixracın hərəkətverici qüvvəsi olması faktının yaratdığı riski daha da minimuma endirmək üçün mikro və makro dəstəyin təmin edilməsidir [6].
Qrafik 1. Ölkənin xarici ticarətinin ümumi vəziyyəti
Mənbə:Trademap,Azerbayvan verileri
2.Azərbaycanın ixrac etdiyi məhsulları dəstəkləyən dövlət siyasətinin təhlili
Son 10 il ərzində Azərbaycan höküməti xarici ticarətin inkişafına hüquqi dəstək vermişdir. 2012-ci il dekabrın 29-da Prezident İlham Əliyev qeyri-neft sektorunun inkişafı ilə bağlı konkret hədəfləri müəyyən edən “ Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” inkişaf konsepsiyasının müxtəlif dövlət proqramları ilə dəstəklənməsini təsdiq edən sərəncam imzalamışdır.
Belə ki, neftin qlobal qiymətinin aşağı düşməsi və ölkədə neft hasilatının ümumi, tədricən azalması səbəbindən yeni iqtisadi inkişaf modelinə keçid aktual məsələyə çevrilib. Ölkədə istehsal olunan qeyri-neft məhsullarının ixracının genişləndirilməsi istiqamətində son dövrlər həyata keçirilən tədbirlər daha da sürətlənmiş və ölkə başçısı tərəfindən imzalanmış bir sıra sərəncamlarla dəstəklənən ciddi dövlət siyasətinə çevrilmişdir.
Bunlardan birincisi, Prezidentin 18 yanvar 2016-cı il tarixdə imzaladığı “ Qeyri-neft məhsullarının ixracının stimullaşdırılması ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında ” fərmanı olub.
“Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda tanıdılması haqqında daha bir sərəncam ixrac üçün nəzərdə tutulan malların istehsalının artırılması və şaxələndirilməsi və keyfiyyətinin davamlı olaraq yüksəldilməsi məqsədi daşıyır.
Təkcə 2017-ci ilin yanvar ayında Azərbaycan məhsullarının sifarişlərinin ümumi dəyəri 4 milyon 630 min dollar təşkil edib.
Bununla belə, “Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda tanıdılması faktiki olaraq xeyli əvvəl başlayıb, belə ki, Azərbaycan rəfləri və mağazaları 2016-cı ildə xarici şəbəkələrdə və beynəlxalq hava limanlarında yığılıb. Azərbaycandan kənd təsərrüfatı məhsullarını, qida və şərab və tikinti məhsullarını xarici bazarlarda təmsil etmək və təbliğ etmək, müxtəlif beynəlxalq sərgilərdə reklam etmək və nümayiş etdirmək işləri davam etdirilir [4].
Milli iqtisadiyyat və əsas sektorlar üzrə strateji yol xəritələri dayanıqlı iqtisadi inkişafa əsaslanan Azərbaycan iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətini, inklüzivliyini və sosial rifahını təmin edəcək. İnvestisiyaların cəlb edilməsi azad rəqabət mühitini təmin edəcək, bazarı və insan kapitalını inkişaf etdirəcək, Azərbaycanın qlobal miqyasda mövqeyini gücləndirəcək.
“Milli iqtisadiyyatın və iqtisadiyyatın əsas sektorlarının Strateji Yol Xəritəsinin əsas istiqamətlərinin və iqtisadiyyatın 11 sektoru üzrə 12 Strateji Yol Xəritəsinin təsdiq edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 16 mart tarixli 1897 nömrəli Fərmanı ilə hazırlayıb: Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 6 dekabr tarixli Fərmanı; Azərbaycanın iqtisadi inkişaf strategiyası, eləcə də 2025-ci ilə qədər uzunmüddətli uzunmüddətli inkişaf strategiyası təsdiq edilib.
Əgər Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşları MDB ölkələri idisə, indi bu statistika Avropa İttifaqının xeyrinə dəyişib. MDB ölkələri arasında Rusiya Azərbaycanla ən böyük həmkarlar ittifaqına malikdir.
Ölkənin Azərbaycanla ticarəti MDB ölkələri ilə ticarətin 50%-ni təşkil edir. Bunun əsas səbəbi Rusiyanın Azərbaycanın kənd təsərrüfatı məhsullarının əsas bazarı olmasıdır. Bu artım həm də Azərbaycan və Rusiya arasında mövcud ticarət əlaqələri ilə bağlıdır.
Azərbaycan Respublikası Rusiya, Qazaxıstan, Ukrayna, Moldova, Belarus, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və Tacikistanla azad ticarət sazişləri imzalamışdır. Rusiya və Qazaxıstanla imzalanmış müqavilələrə əsasən, azad ticarət zonasından yalnız alkoqollu və tütün məmulatları çıxarılır. Azərbaycanın coğrafi mövqeyi çox əlverişlidir, Azərbaycan Asiya ilə Avropa arasında ticarətdə tranzit rolunu oynayır.
Beynəlxalq təcrübəyə riayət etmək və malların ixracına marağı artırmaq məqsədilə ixrac nişanı olan malların satışı mexanizminin Vergi Məcəlləsinə daxil edilməsi (ixrac markası olan malların satışına sıfır (0) ƏDV dərəcəsi tətbiq edilir), qeyri-neft məhsulları yerli məhsullar üçün qiymət üstünlüyünə gətirib çıxaracaq.
İdxal olunan və yerli istehsal olunmayan xammal və aralıq mallardan asılı olan yerli istehsal sahələrinin rəqabət qabiliyyətinin artırılması məqsədilə müvafiq siyahı üzrə gömrük rüsumundan azadolmaların tətbiqi ixrac olunan məhsulların rəqabətqabiliyyətliliyinin təmin edilməsi istiqamətində atılan addımdır. Sahə təhlili göstərir ki, ixrac edilən bəzi mal və məhsulların yerli istehsalı müqayisəli üstünlüyə malik deyil. Bu xammal və ara məhsulların idxalı və onların istehsal komponentinə cəlb edilməsi ixrac olunan məhsulun xarici bazarlarda qiymət üstünlüyünü artıracaq.
Biz qanunvericilik və icra proseslərində Azərbaycanın ixracyönümlü istehsal strategiyasına keçidini təmin edən islahatları müşahidə edə bilərik. Pandemiyadan əvvəlki dövrdə istehsalın artırılması və xarici bazarlara çıxışın artırılması üçün stimullaşdırıcı mexanizmlər tətbiq edilib. Xarici ticarətin şaxələndirilməsi həm idxalçıların, həm də ixracatçıların rifahı, həm də makroiqtisadi sabitliyin davamlılığı üçün mühüm şərtdir. İdxalın diversifikasiyası ixracın diversifikasiyası qədər əhəmiyyətlidir. İdxalın şaxələndirilməməsi müxtəlif sektorların davamlı istehsalına və xidmətlərinə mənfi təsir göstərir. Məhsul və coğrafiya baxımından idxalın şaxələndirilməsi ixracın şaxələndirilməsi qədər prinsipialdır. İdxalın coğrafi və məhsul şaxələndirilməsi ticarətin statistik artımından daha çox ticarətin keyfiyyətinə aiddir. Eyni zamanda idxalın şaxələndirilməsi ixracın şaxələnməsinə təsir göstərir.
Azərbaycan ərazilərinin işğalı, Türkiyə ilə Naxçıvanın birbaşa sərhədi ixrac məsələlərinə çox təsir edir. Biz xarici investorları, xarici şirkətləri cəlb etməliyik ki, yeni iş yerləri açılsın, valyuta cərəyanları olsun. Bunun üçün xarici şirkətlərə güzəştə getmək, tarifləri aşağı salmaq lazımdır. Xarici şirkətləri daha çox vergi dərəcələri aşağı olan, ixrac üçün gömrük rüsumları aşağı olan, ucuz işçi qüvvəsi, əlverişli coğrafi hərəkətlilik, müharibə şəraiti olmayan ölkələr maraqlandırır. Məsələn, almanların “Mercedes-Benz” markalı avtomobilinin Azərbaycanda açılması ölkə iqtisadiyyatına böyük fayda verir. Çünki istehsal olunduqdan sonra “Made in Azerbaijan” brendi ilə dünya bazarına çıxacaq. Ölkə ölkədən ixrac edilən hər bir məhsula görə dövlət rüsumu ödəməlidir. Ölkədə işsizlik faiz dərəcələrinin azalmasına təsir edəcək. İxrac edilən məhsullar xarici valyuta qazanacaq. Yerli bazarlarda məhsulların qiymətləri digər ölkələrlə müqayisədə daha ucuz olacaq. Dövlət qazandığına görə vergi ödəməli olacaq. gəlir. Bu, ölkənin ixracında daha böyük dəyişikliklərə səbəb olacaq. Azərbaycan brendi daha keyfiyyətli məhsullarla dünya bazarına çıxa biləcək ki, bu da digər Azərbaycan brendlərinə marağı artıracaq.
Nəticə
İqtisadiyyatı keçid dövrünü yaşayan bir ölkə üçün bu çətinliklər qaçılmazdır. Lakin bir sıra araşdırmalar göstərir ki, bütövlükdə Azərbaycanda gömrük sisteminin inkişafı yaxın gələcəkdə özünü büruzə verəcək. Sonda aşağıdakı praktiki təkliflər irəli sürmək olar:
– Daxili bazarın qorunması gömrük siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi davam etdirilməlidir. İndiki qloballaşma prosesində ölkənin iqtisadi maraqları və inteqrasiya prosesində təhlükəsizliyi baxımından səmərəli gömrük siyasətinin formalaşdırılması və həyata keçirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
– Yerli istehsalçıların maraqları nəzərə alınmaqla və məhsulların rəqabət qabiliyyətinin artırılması ilə gömrük rüsumlarının dərəcələrinin çevik tənzimlənməsi davam etdirilməlidir.
– Bütün hallarda malların idxalı zamanı gömrük siyasətinin ən mühüm istiqamətlərindən biri xammal və investisiya yönümlü mallar üçün daha əlverişli şəraitin yaradılması və idxal olunan malların yerli istehsalçılara mənfi təsirinin azaldılması olmalıdır. Gömrük tənzimlənməsində ölkə iqtisadiyyatının investisiya mallarına artan tələbatı da nəzərə alınmalıdır.
– Gömrük xidmətinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində tədbirlərin gücləndirilməsi, gömrük işi sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsi və inkişafı, gömrük rəsmiləşdirilməsi prosedurlarının daha da sadələşdirilməsi, qaçaqmalçılıq və gömrük hüquqpozmalarına qarşı mübarizənin səmərəliliyinin artırılması, gömrük brokeri institutlarının yaradılması zəruridir.
– Son illər gömrük-tarif tənzimlənməsi sahəsində mühüm islahatların aparılmasına baxmayaraq, bu sahənin fəaliyyətini daim təkmilləşdirmək və ölkənin səmərəli inteqrasiyasını təmin etmək üçün hüquqi islahatların və tənzimləmənin hüquqi mexanizminin təkmilləşdirilməsi istiqamətində işlərin davam etdirilməsi zəruridir.
İstifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısı:
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi, Azərbaycanın xarici siyasəti, Statistik məcmuə, 2022.
- Aghayeva K., Slusarczyk B. (2019), Analytic Hierarchy of Motivating and Demotivating Factors Affecting Labor Productivity in the Construction Industry: The Case of Azerbaijan. Sustainability. 11(21), #5975 DOI: 10.3390/su11215975, NOV
- Agraa E. (2017), European Union Economics and Policies. Cambridge University Press, 425 p.
- Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi. Vebhəsifəyə keçid: http://azstat.org
- Beynəlxalq Bank (The World Bank). “Content Of Deep Trade Agreements“. Vebhəsifəyə keçid: https://datacatalog.worldbank.org/dataset/content-deep-trade-agreements
- Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyi. Vebhəsifəyə keçid: http://economy.gov.az
- T.C. Ticaret Bakanlığı Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü. “Azerbaycan – Ülke Profili“. Mənbəyə keçid: https://ticaret.gov.tr/data/5eb6749913b8767e5c4b1fcd/Azerbaycan_2022.pdf
Bu bloqda yerləşdirilən məqalələr hüquqi məsləhət xarakteri daşımır və belə olaraq nəzərə alınmamalıdır. Əlaqədar məsələ üzrə hüquqi dəyərləndirmənin və məsləhətin əldə olunması üçün müvafiq hüquqi məsləhət xidmətləri göstərən şəxsə müraciət etməyiniz tövsiyə olunur. Bloqda yayımlanan yazılar bloqun deyil, yalnız həmin yazının müəllifinin fikirlərini əks etdirir.